Mit o Skenderbegovom poreklu muči i istoričare

Tokom 15. veka Osmansko carstvo doživljavalo je svoju ekspanziju i širilo se Balkanskim poluostrvom. Posle raspada Srpskog carstva na više manjih država i Kosovske bitke 1389. godine, Osmanlije su postepeno osvajale balkanske prostore i stigli čak do Beča.

Ono što jeste sigurno je to da je Đurađ Kastriot rođen u porodici srpskog porekla. Otac mu se zvao Ivan, a majka Vojislava (Vojsava). Ivan i Vojislava imali su četiri sina i pet kćeri. Zvali su se Repoš, Staniša, Konstantin, Đurađ, Mara, Jela, Angelina, Vlajica i Mamica. Sačuvano je i pismo iz 1450. godine u kom Đurađ se potpisao ćirilicom.

Osnivač dinastije Kastriota bio je izvesni Branilo, član starog srpskog bratstva Branil(ović) iz Zete koji je upravljao oblašću Kanina u današnjoj južnoj Albaniji, a u tadašnjem Srpskom carstvu, kao Dušanov plemić. Njega je nasledio sin Pavle, koji je imao tri sina, Konstantina, Aleksu i Ivana. Ivan je otac Đurađa Kastriota Skenderbega. 

Skenderbegov deda Pavle se doselio u Janjinu u Epir kao srpski kefalija. Skenderbegov otac Ivan bio je knez Epira, koji je držao Mat, Kroju, Mirditu i Diber. Njegova majka, Vojislava, bila je princeza srpskog porekla, ćerka Grgura Brankovića i unuka čuvenog Vuka Brankovića.

Sve do druge polovine 19. veka niko od Skenderbegovih biografa i istorijskih naučnika nije dovodio u pitanje njegovo poreklo, a teorija o albanskom poreklu nije ni postojala. U 19. veku dolazi do stvaranja nacionalnih država u Evropi, a na Balkanu se Srbi, Grci i Bugari postepeno oslobađaju od turske čizme. Svaki narod, bio on star ili tek u nastajanju, mora da ima mitove na kojima će konstituisati naciju, a Albanci takve mitove nisu imali.

Naime, Albanci nikada do 1912. godine nisu imali svoju državu, niti su do sredine 19. veka imali izgrađenu svest o narodu kom pripadaju. Bili su rascepkani na mnogo plemena koja su često pričala toliko različitim dijalektima da se nisu mogla ni sporazumevati međusobno. Bugarska istoričarka Teodora Toleva u svojoj knjizi „Uticaj Austrougarske na stvaranje albanske nacije“ govori o tome kako je Austro-Ugarska preko svog odeljenja Ministarstva spoljnih poslova u periodu od 1896. do 1908. temeljno finansirala čitav mehanizam delovanja svojih konzularnih predstavništava na teritoriji Osmanskog carstva koja su intenzivno radila na stvaranju nacionalne svesti Albanaca.

Teodor Antun Ipen (1861 – 1935) bio je austrougarski diplomata koji je kao konzul u Skadru radio po zadatku svoje države na uspostavljanju albanskih mitova u cilju stvaranja i jačanja albanske nacije. Učestvovao je u pisanju i distribuiranju prve istorije Albanije objavljene na albanskom jeziku. Insistirao je na tome da je stvaranje albanskog nacionalnog identiteta korisno za Austro-Ugarsku.

S obzirom na to da sve do 19. veka Albanci nemaju izgrađenu svest o pripadnosti jednom albanskom narodu, do 20. veka ni državu, pa samim tim ni istorijske događaje, vladare ili spomenike na kojima bi mogli da baziraju stvaranje mitova, za to je iskorišćen Skenderbeg kao jedini mit albanskog naroda koji je baziran na određenoj stvarnoj istorijskoj ličnosti. 

Zbog stvaranja mita o Skenderbegu danas postoje dva Skenderbega – istorijska ličnost Đurađ Kastriot Skenderbeg i mitološki albanski heroj Skenderbeg koji je proglašenjunakom albanske nacije. S obzirom na to da je Skenderbeg umro kao pravoslavni hrišćanin koji se borio protiv muslimana, ovaj bitan element njegove biografije je skrajnut da ne bi odbio većinski muslimanske Albance, pa je njegova navodna nacionalnost iskorišćena kao zajednički element koji treba da ujedini sve Albance i u tom cilju je lik Skenderbega podvrgnut procesu albanizacije.

Mit o Skenderbegu imao je ključnu ulogu u procesu stvaranja albanske nacije. Cilj stvaranja nacionalističkog mita o Skenderbegu je bilo pružanje osnove za stvaranje nacionalnog identiteta Albanaca i Albanije kao nezavisne države.

Zašto je baš Skenderbeg, čije je srpsko poreklo vrlo jasno, iskorišćen za postizanje navedenog cilja? Može se reći da je to delom i zbog toga što se srpski istoričari nisu potrudili da se bolje upoznaju sa Skenderbegovim životom i istraže njegovo poreklo, već su ga „prepustili“ Albancima. A zašto su Albanci lako uspeli da prisvoje Skenderbega? Odgovor je prost – rođen je i živeo na prostoru današnje Albanije.

Mnogi istoričari su u 19. veku, kada dolazi do prvih pokušaja prisvajanja Skenderbega, digli glas protiv istorijskih obmana dirigovanih od strane Austro-Ugarske monarhije. Među njima bio je i Jakob FilipFalmerajer koji je istraživao porodicu i pretke Skenderbega koji su svi imali slovenska imena. Profesor Karl Hopf je pronašao dokument iz 1510. godine pod nazivom „Historia della casa Musachia“ iz 1510. godine gde Konstantin Musakij, sin despota Musakija, kaže: „… perch in quella (Albania) era entrado Scanderbeg huomo valente e per natura Serviano“ što na srpskom znači da je „u Albaniju Skenderbeg ušao kao talentovan čovek i po prirodi Srbin“ (bukvalan prevod).

Takav nepobitan istorijski dokaz nikoga nije ostavljao u sumnji, pa niko Skenderbega nije smatrao Albancem. Međutim, ako u nekome i dalje postoji sumnja, spomenućemo i delo Skenderbegovog savremenika, Jakopa Sansovina, koji je u svojoj knjizi „Historia universale racolta di Francesco Sansovino“ rekao: „Percioche – era entrado Scanderbech huomo valoroso della persona, il quale essenvo paer natura Serviano„ što je gotovo identično prethodnoj tvrdnji Konstantina Musakija: „Skenderbeg je došao kao čovek hrabre ličnosti, koji je po prirodi bio Srbin“ (bukvalan prevod).

Postavlja se pitanje otkud Kastrioti na prostoru današnje Albanije? Naime, oni su bili plemićka porodica koja je još za vreme cara Dušana sredinom 14. veka dobila zemlju na kojoj je i ostala. Skenderbegov stric Konstantin oženio se bratanicom albanskog kneza, pa su Albanci na Skenderbega gledali kao na svog rođaka.

Godine 1415. Ivan, Đurđev otac, morao je sultanu da preda svoja tri sina, a među njima i desetogodišnjeg Đurađa koga su Turci poturčili i nazvali ga Iskender (Aleksandar), a titulu bej, što znači gospodar, dobio je napredovanjem u politici i vojsci. Đurađ je odrastao na sultanovom dvoru i vrlo brzo je napredovao u službi. Često je ratovao za Turke i bio veoma uspešan, pa 1437. godine kao nagradu od sultana dobija na upravu Kronju i titulu valije. Komandovao je jedinicom od 5.000 ljudi i vladao velikim vilajetom u oblasti oko Maće i Lješa.

Godine 1443. Skenderbeg je otkazao poslušnost sultanu i napustio njegovu vojsku i vratio se u svoj zavičaj. Ponovo je primio pravoslavnu veru i preuzeo kontrolu nad Krojom, koja je postala centar njegovih operacija protiv Osmanskog carstva, Mletačke republike i neprijatelja svog saveznika napuljskog kralja narednih 25 godina. U Kroji je postavio svoju zastavu sa crnim dvoglavim orlom (danas nacionalni simbol Albanije), po uzoru na grb dinastije Nemanjića, i proglasio se naslednikom Balšića kao gospodara Zete i Albanije.

Pod pokroviteljstvom Venecije, Skenderbeg je određen da komanduje vojnim savezom srpskih i albanskih plemića iz današnje severne Albanije i Zete u okviru Lješke Lige u martu 1444. godine.

Na leto 1444. godine, Skenderbeg se sukobio sa osmanskim vojnim odredom pod komandom Ali-paše, kojeg je pobedio u jednoj od prvih bitaka koju je osmanska vojska izgubila na evropskom tlu. Komandovao je vojskom od 3.500 ratnika, a u sukobu je poginuo Ali-paša zajedno sa još 1500 osmanskih vojnika. Osmansko carstvo je od 1443. do 1478. četiri puta bezuspešno pokušalo da osvoji Kroju, i do kraja svog života Skenderbeg je ostao njihov ljuti protivnik.

Skenderbeg se u narednim godinama pokazao kao vrlo vešt vojskovođa i političar, pa je uspešno balansirao između Osmanskog carstva sa jedne strane i Mletačke republike sa druge, i ratovao sa obe sile onda kada je u tome video mogućnost da ostvari uspeh. 21. aprila 1451. godine u pravoslavnom manastiru Ardenica koji je podigao vizantijski car Andronik II Paleolog 1282. godine, Skenderbeg se oženio Donikom, ćerkom Đorđa Arijanita Komnina, jednog od najmoćnijih plemića Lješke lige, i od tada je veza između njih dvojice počela da jača. Njihov jedini sin je bio Ivan Kastriot II, koji je ime dobio po svom dedi, Skenderbegovom ocu.

Skenderbegov otac je sa svoja tri sina: Repošem, Kostadinom i Đurđem, kupio u Hilandaruza sebe i svoje sinove bratstvene udele, što im je davalo pravo da se tamo sklone i borave, u slučaju da im Turci otmu njihove zemlje i proteraju ih iz otadžbine. Sporazum o ovoj kupovini obavio se 1430. godine u Hilandaru. Repoš Kastriot, brat Đurađa Kastriota, i njihov otac Ivan sahranjeni su u podzemnoj grobnici, uz severni zid priprate kralja Milutina u Sabornoj hilandarskoj crkvi.

Repoš Kastriot je sahranjen 1431. godine. Iznad grobnice piše: „Za spas njegove duše obraćaju se Bogorodici Sveti Georgije i srpski svetitelji Simeon i Sava.”

Kastrioti su Hilandaru 1426. godine poklonili dva sela, Trebište i Radostuše koja se nalaze u današnjoj Severnoj Makedoniji u dolini reke Radike. Radostuše  se danas zove Rostuše, a oba sela su hrišćanska i po podacima iz turskih deftera iz 1467. vide se srpska imena stanovnika.

Đurađ Kastriot je umro od groznice 17. januara 1468. godine u Lješu gdje je i sa­hranjen u pravoslavnoj crkvi Svetog Nikole. Turci su posle osvajanja Lješa raskopali njegov grob i izvadili kosti, pa ih razbili na najsitnije delove. Te delove su nosili sa sobom kao amajlije, veru­jući da ih zaštiti od smrti. Posle njegove smrti grad Kroja je pripala Mletačkoj republici, a zatim je nakon 10 godina potpala pod tursku vlast. Tako će ostati sve do 1912. godine, kada će je zauzeti srpska vojska u Prvom balkanskom ratu.

Kralj Ferdinand I Napuljski je povodom smrti Skenderbega njegovoj udovici i sinu Ivanu poslao pismo saučešća u kojem piše da je „Skenderbeg nama bio kao otac“ te da „žalimo ovu smrt ne manje nego smrt kralja Alfonsa“. Ivan II Kastriot (koji je oženio Jerinu Branković, ćerku despota Lazara) nastavlja očevu borbu, čak i nakon pada Kroje i Skadra, kao i njegov sin Đurađ II. 

Olsi Jazexhi, albanski istoričar koji predaje modernu istoriju ruskih i muslimanskih naroda na poznatom Međunarodnom islamskom univerzitetu u Maleziji, rešio je da stavi tačku na polemike o poreklu čuvenog Skenderbega. „Kao profesionalni istoričar moram da kažem da su Albanci nastali zahvaljujući Osmanskom carstvu i nemaju nikakve veze sa Kastriotima. Kastrioti su potomci Brankovića, Skenderbeg je bio više srpski junak nego albanski“, zaključio je Olsi.

Srpski istoričar Nikola Vulić, koji se rodio u Skadru i bio profesor Beogradskog univerziteta, počasni doktor Univerziteta u Padovi i redovni član SANU, objavio je 1893. godinu knjigu o Skenderbegu čije originalno izdanje iz te godine poseduje Biblioteka Grada Beograda. Na kraju knjige Nikola je napisao: „Mali je narod srpski, ali je do sad mnogo junaka, mnogo velikih ljudi. Prelistajmo svetsku istoriju, i u svakom junaku drugog naroda moći ćemo naći suparnika i u svome. Među njima jedno od prvih mesta zauzima i junak naše teme – Đurađ Katriotić Skenderbeg. On, gospodar majušne i neznatne jedne oblasti, kojoj gotovo niko ni ime nije znao, u 15. veku postade u celoj Evropi najpoznatija i najsvetlija tačka, na koju upiraše oči kako moćan vladar tako i ubogi siromah. Pa, zar da se ne ponosi njime srpska istorija?„